Małe Pieniny

Małe Pieniny to wschodnia część pasma Pienin, leżąca od Przełomu Dunajca do przełęczy Rozdziela. Małe Pieniny mają długość poand 14 km a ich szerokość to około 4 km. Grzbietem pasma biegnie granica między ze Słowacją. Nazwa Małe Pieniny pojawiła się dopiero w połowie XIX wieku, w dokumentach z XVIII w. występowała nazwa Góry Szlachtowskie. Granica między Beskidem Sądeckim a Małymi Pieninami ciągnie się od Przełęczy Rozdziela do uroczej doliny Białej Wody pod Kociubylską Skałą, dalej doliną Białej Wody i Grajcarka. Wapienne skały znajdujące się po północnej stronie doliny Białej Wody mimo, że topograficznie przynależą do Beskidu Sądeckiego, są częścią Małych Pienin.

Małe Pieniny charakteryzują duże wysokości względne, wynoszące około 300 m, dochodzące miejscami do 500 m. Najwyższym szczytem Małych Pienin, który jest także najwyższym w całych Pieninach, jest Wysoka zwana też Wysokimi Skałkami - 1052 m n.p.m. W paśmie występuje wiele wapiennych wzniesień o ostro zarysowanych kształtach i gołych ścianach. Przykładowo Bystrzyk, Łaźne Skały, Rabsztyn, we wschodniej części ten skalisty charakter stopniowo zanika i szczyty zaczynają przypominać typowe  Beskidzkie wzniesienia. Południowe stoki są bardziej strome od północnych, te zaś porozcinane są dolinami, które są szerokie w swoim obszarze źródliskowym, wąskie natomiast u wylotu. Cieki wodne tworzą gęstą sieć 3,15 km/km². Głównymi rzekami i potokami odwadniającymi to pasmo jest Grajcarek, Leśny Potok i Lipnik, wszystkie uchodzą do Dunajca. Tylko potoki spływające ze wschodniej części spływają do Popradu.

Roślinność jest tutaj uboższa niż w pozostałych częściach Pienin, została bowiem silnie przekształcona w wyniku działalności człowieka. Występują tutaj liczne łąki i pastwiska, we wschodniej części rosną lasy, głównie świerkowe, powstałe również w wyniku działalności człowieka. Największą domieszkę tworzy w nich buk. Jedyny naturalny fragment lasu świerkowego występuje na północnych stokach Wysokiej. Najciekawsza flora zachowała się w trudno dostępnych stokach Bystrzyka i skałach Przełomu Leśnickiego Potoku oraz Wąwozu Homole. Nigdzie jednak w Małych Pieninach nie występuje chryzantema Zawadzkiego, natomiast na niedostępnej północnej ścianie Smolegowej Skały odkryto reliktowe stanowisko 4 gatunków roślin, z których trzy poza Tatrami i Smolegową Skałą nigdzie w Polsce nie występują. Słowacka strona Małych Pienin należy do słowackiego Pienińskiego Parku Narodowego, natomiast w Polsce utworzono kilka rezerwatów przyrody. 

Ślady osadnictwa z epoki brązu odkryto na Jarmucie oraz w Wąwozie Homole. Istnieją przesłanki wskazujące, że Leśnica istniała już w 1297, Czerwony Klasztor założony został w 1319, istnienie miejscowości Szczawnica potwierdzają dokumenty z 1413, jeszcze później powstała Szlachtowa i Jaworki. Te dwie ostatnie miejscowości wraz z Białą Wodą i Czarną Wodą tworzyły enklawę łemkowskiej ludności nazywanej Rusią Szlachtowską, wchodzącą w skład klucza Nawojowej. Jej mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i pasterstwem, po zakończeniu prac polowych zaś wędrownym drutowaniem garnków. Po wojnie ludność tych miejscowości w ramach Akcji Wisła została wysiedlona, a osiedlili się tutaj polscy osadnicy, głównie z Podhala. Łemkowie po słowackiej stronie pozostali na swojej ojcowiźnie.

Małe Pieniny są atrakcyjnym terenem dla uprawiania turystyki pieszej, rowerowej i narciarskiej - wyciągi w Szczawnicy i Jaworkach. Praktycznie całą granią Małych Pienin prowadzi  szlak niebieski, przedłużenie szlaku przecinającego Pieniny Właściwe. Trasa jest bardzo atrakcyjna krajobrazowo, w większości poprowadzona terenami odkrytymi z rozległymi widokami na Tatry, Gorce, Beskid Sądecki, Beskid Wyspowy i góry na Słowacji: Levočské Vrchy,  Spišská Magura, Čergovské pohorie i Góry Lubowelskie .