Pieniny Spiskie

Pieniny Spiskie zwane często Hombarki, położone w południowej Polsce, w Karpatach Centralnych, najniższa część Pienin. Pod względem administracyjnym prawie całe Pieniny Spiskie znajdują się na obszarze gminy Łapsze Niżne, poza Pienińskim Parkiem Narodowym. Jedynie niewielki północno-wschodni skrawek (Zielone Skałki) włączony został w obszar tego parku.

Leżą pomiędzy przełomem Dunajca a przełomem rzeki Białki między Kramnicą a Obłazową. Długość całego pasma wynosi 14 km, szerokość 3–4 km, wysokość względna nad Zbiornikiem Czorsztyńskim wynosi 350 m Żar. Najwyższym szczytem jest Żar 879 m. Główną część Pienin Spiskich tworzy równoleżnikowy wał od Niedzicy do Dursztyna, w którym wyróżnia się kolejno kulminacje: Cisówka 777 m, Barwinkowa Góra 725 m, Żar 879 m, Gajna Skała 782 m, Jurgowska Góra 733 m, Sosnowa Góra 748 m. W połowie swojej długości wał ten rozdzielony jest przełęczą Przesła. Topografowie wyróżniają jeszcze grupę Cisówek podzieloną dolinkami na kilka niewielkich grzbietów i kopulastych szczytów. Oprócz tego występuje jeszcze kilkanaście mniejszych wzniesień i skałek, m.in. są to: Hombark Niedzicki i Łapszański, Łysa Góra 739 m, Skałki Dursztyńskie, Kramnica, Zielone Skałki. W naukowych opracowaniach Pieniny Spiskie dzielone są jeszcze na różne jednostki podrzędne. I tak wyróżnia się np. Skalice Spiskie pomiędzy zamkiem w Niedzicy a Dursztynem oraz Skalice Nowotarskie od Dursztyna po Szaflary i Stare Bystre.

Przez miejscową ludność góry te nazywane były Hombarkami i jest to nazwa prawdopodobnie niemieckiego pochodzenia. W okolicy Pienin dużo jest nazw geograficznych niemieckiego pochodzenia; w pewnym okresie naszej historii liczne tutaj było osadnictwo niemieckie. Kazimierz Sosnowski wprowadzał nazwę Pieniny Niedzickie, ale nie przyjęła się. Na niemieckich i austriackich mapach figurowała błędna nazwa Pasmo Braniska. Nazwę Pieniny Spiskie wprowadzono dopiero po II wojnie światowej i nie jest ona logiczna, nie obejmuje bowiem słowackiej części Pienin leżących również na Spiszu.

Szczyty mają niedużą wysokość względną, ale rzeźba terenu jest dość urozmaicona. Grań główna w okolicach Żaru jest skalista, wąska i stroma. Stoki poprzecinane są dolinami, a płynące ich dnem potoki w niektórych miejscach mają nagie koryto wyrzeźbione w skale. Szczegółowo geologię tego rejonu opracował po 1951 Krzysztof Birkenmajer. Wyróżnił serię braniską, pienińską i czorsztyńską. Pieniny Spiskie zbudowane są z wapieni zanurzonych we fliszu karpackim. Najwyższy wał Żaru zbudowany jest z twardych radiolarytów i wapieni rogowcowych. Rejon jest silnie nawodniony, występuje tutaj około 130 źródeł, głównie na wysokości 500–700 m n.p.m. Całe Pieniny Spiskie znajdują się w zlewni Dunajca. Potoki mają przebieg głównie południkowy i zasilają Przykopę, Łapszankę, Niedziczankę lub bezpośrednio Zbiornik Czorsztyński. Stoki porośnięte są lasem, łagodniejsze użytkowane rolniczo.

Pod względem historyczno-etnograficznym teren ten wchodzi w skład Spiszu. Zamieszkuje go ludność spiska pochodzenia polskiego i słowackiego. Przetrwało jeszcze wiele drewnianych zabytków budownictwa ludowego, a kilka drewnianych kościołów zaliczanych jest do czołowych zabytków na całym polskim Podtatrzu. Liczne są przydrożne kapliczki. Najbardziej znanym zabytkiem regionu jest położony na wschodnim skraju Pienin Spiskich zamek w Niedzicy.